5. Cyfathrebu â rhywun â dementia

Pan fyddwch chi'n cael sgwrs am 'yr hyn sy'n bwysig' gyda rhywun â dementia, gall gymryd mwy o amser iddo ddeall beth rydych chi'n ei ddweud neu beth sy'n digwydd.

Felly, mae'n bwysig i wneud y canlynol:

• gofyn cwestiynau agored sy'n canolbwyntio ar un pwnc ar y tro

• caniatáu amser i dawelwch er mwyn gadael i'r person brosesu'r pwnc ac ateb.

• Gall pobl siarad o amgylch gair hefyd, gan ei ddisgrifio. Er enghraifft, gall 'oriawr' fod yn 'amser’. Rhowch amser i bobl ddisgrifio.

Mae pobl â dementia yn aml yn cofio cyfathrebu dieiriau a'r ffordd yr oedd trafodaeth wedi gwneud iddyn nhw deimlo, hyd yn oed os dydyn nhw ddim yn gallu cofio'r manylion. Gallech chi ddefnyddio adnoddau i helpu i hwyluso'r sgwrs, fel:

• darluniau

• geiriau allweddol ar ddarnau o bapur

• ‘matiau siarad’.

Os oes gan y person anabledd dysgu a dementia, efallai y bydd angen i chi ddewis adnoddau cyfathrebu gwahanol.

Mae'n bwysig deall mai yn y broses gyfathrebu y mae'r her, nid gyda'r person â dementia.

Mae'n ddefnyddiol i chi wybod dewis iaith y person cyn y sgwrs.

Os yw dewis iaith y person yn wahanol i'ch un chi, efallai y byddai'n ddefnyddiol cynnwys rhywun sy'n gallu cyfieithu i'w iaith gyntaf neu i'r iaith ddewisol. Efallai y bydd y gallu mynegi ei hun yn well yn ei iaith gyntaf.

Os na all rywun gyfathrebu ar lafar, efallai y bydd yn gallu:

• cyfathrebu trwy Makaton neu ieithoedd arwyddion eraill

• defnyddio ei ddull ei hun o gyfathrebu dieiriau, fel pwyntio, ysgwyd eu pen (i ddweud ie neu na), mynegiant wyneb, neu iaith y corff

• defnyddio symbolau i gyfleu ei feddyliau

• mynegi ei deimladau trwy weithredoedd neu ymatebion.

Mae arwyddion dieiriau, fel mynegiant wyneb, iaith y corff, ac ystumiau, yn hanfodol i ddeall anghenion a theimladau pobl sy'n byw gyda dementia.

Gallwn ni ddefnyddio'r ciwiau hyn i ganolbwyntio ar greu amgylchedd cefnogol a chynhwysol, gan barchu anghenion a dewisiadau'r person bob amser.

Cofiwch, eich rôl chi yw dod o hyd i ffyrdd effeithiol o gyfathrebu. Weithiau, gweithredoedd neu ymatebion yw'r unig ffordd y mae pobl yn teimlo y gallan nhw fynegi eu hunain.

Os ydych chi'n cefnogi rhywun sy'n defnyddio dulliau dieiriau, efallai y bydd angen i chi roi mwy o sylw i farn a meddyliau pobl sy'n eu hadnabod yn dda.

Efallai y bydd yna bobl sydd wedi adnabod y person ers blynyddoedd lawer, a bydd eu mewnwelediadau fel arfer yn ddefnyddiol iawn. Weithiau mae'r bobl hyn yn cael eu galw'n 'gylch cefnogaeth’.

I unigolion â dementia, gall anghenion cyfathrebu fod yn wahanol.

Os yw rhywun yn defnyddio BSL, efallai y byddan nhw'n defnyddio arwyddion hŷn a allai fod yn anghyfarwydd i ddehonglwyr modern.

Mae'n bwysig ystyried hyn wrth gefnogi rhywun â dementia sy'n defnyddio BSL. Gallwch chi ddarganfod mwy am hyn yn ein canllaw: Fframwaith Gwaith Da: gweithio gyda phobl sy'n byw gyda dementia ac wedi colli eu clyw, neu sy'n defnyddio Iaith Arwyddion Prydain.

Efallai y bydd angen i chi ystyried galluedd y person hefyd. Mae hyn yn golygu ei allu i ddeall gwybodaeth a gwneud penderfyniadau am ei fywyd. Mae ystyried galluedd meddyliol yn ffordd bwysig o wneud yn siŵr bod llais y person yn cael ei glywed.

Tybio galluedd

Dylech chi bob amser ddechrau gyda'r rhagdybiaeth bod gan y person alluedd oni bai ei fod wedi'i brofi fel arall. Mae hyn yn parchu ei ymreolaeth a'i hawliau.

Chwilio am asesiadau blaenorol

Cyn i chi wneud unrhyw benderfyniadau, edrychwch am unrhyw asesiadau blaenorol a allai fod wedi'u gwneud. Gall hyn ddarparu mewnwelediadau gwerthfawr i alluoedd ac anghenion y person.

Gwnewch y gorau o'i alluedd

Meddyliwch am sut y gallwch chi wneud y gorau o unrhyw alluedd sydd gan y person, waeth pa mor fach y gall hynny fod. Gallai hyn gynnwys defnyddio iaith symlach, cymhorthion gweledol, neu ddulliau cyfathrebu eraill.

Fframwaith cyfreithiol

Gallwch chi ddarganfod mwy am y Ddeddf Galluedd Meddyliol a Threfniadau Diogelu wrth Amddifadu o Ryddid (DoLS) ar ein gwefan.