0:01
Pan gaeth Dad diagnosis o Multiple Systems Atrophy nôl yn 2011,
0:07
mi gaethon byd ni wir ei droi wyneb i waered.
0:10
Mi ro’n ni’n gwybod i ni fynd i golli o, a byd na nhw’n neb yn gallu gwneud.
0:15
Roedd celloedd yr ymennydd sy’n rheoli ei system nerfol yn marw ac yn cau i lawr.
0:20
Oedd yn gyflwr prin iawn, ac yn un erchyll o greulon.
0:25
Wedi i wneud ymchwil i’r cyflwr, oeddem ni’n gwybod i ryw raddau be’i ddisgwyl ar hyd taith.
0:31
Mae’r cerdded yn dod yn anodd.
0:32
Felly roedd rhaid cerdded efo ffon, yna efo ffrâm,
0:36
ac yn y diwedd doedd ei modd i symud o gwbl heb gael cymorth hoist ac yn y blaen.
0:40
Mi roedd e’n gaeth yn ei gorff ei hun, heb allu gwneud dim drosto fo ei hun.
0:45
Yn fuan iawn yn y gwaeledd ni oedd cyfathrebu’n anodd.
0:49
Roedd y cyflwr yn wneud yn amhosib iddo siarad.
0:52
Roedd e’n cymryd ei holl egni i siarad efo ni, ac er bod ni’n barod am hynny,
0:57
roedd e’n hefyd yn erchyll o anodd i weld ond brwydrau cyfathrebu efo ni.
1:01
Un peth wnaethon ni erioed o ystyried ydy bydden ni’n cael anhawsterau ieithyddol.
1:07
Pan ddych chi’n siarad yn eich mamiaith dych chi’n meddwl yn yr un iaith,
1:12
ond mynd yn dechrau’n siarad efo rhywun sy ddim yn medru’r iaith
1:16
yna dych chi’n meddwl yn Gymraeg yn eich pen ac yn cyfieithu ar y pryd i Saesneg yn eich pen cyn ymateb,
1:23
mae’r proses hon yn anodd i berson sy’n holliach heb sôn am rywun sy’n mewn gwaeledd.
1:28
Pan bod y doctoriaid, nyrsys a gofalwyr Saesneg yn dod i weld a thrin Dad
1:33
o’n i’n gallu gweld yn syth roedd hi’n cymryd gymaint dwywaith o egni o,
1:37
a fo yn aml iawn yn torri i lawr a chrio, ac mi o’n teimlo’n mor rhwystredig.
1:43
A hwn yn peri gymaint o loes sy’n ei weld teulu’n gwybod fod hynny jyst yn ychwanegu lot mawr o boen iddo fo,
1:50
a ni mewn cyfnod eisoes mor erchyll ohono.
1:55
Er ein bod ni’n sylweddoli nad oes modd i fod meddyg, nyrs a gofalwr fedru siarad Cymraeg,
2:02
oedd ymateb ambell un i rwystredigaeth Dad a ninnau fel teulu’n cwbl yn annerbyniol.
2:09
Fe faswn nhw’n ystyried na chydnabod pa mor anodd oedd hyn.
2:15
Roedd hynny yn creu di hon hynod o drist.
2:18
Cwbl gefynnu yn ei wneud wrth geisio ei dyddiau, wythnosau, misoedd ôl ei fywyd e mor hawdd â phosib
2:27
ac oedd gweld yn torri calon oherwydd nad oedd yn gallu cyfathrebu’n hawdd, ond yn fwy na hynny dim ond yn gallu
2:34
gwneud hynny yn yr unig iaith roedd o wedi siarad erioed.
2:38
Pan daeth hi’n amhosib i ni ddallt o gwbl oedd e’n rhaid dod o hyd i beiriant fyddai’n siarad drosto fo.
2:47
Y bwriad oedd mewnbynnu brawddegau ac atebion oedden ni’n meddwl bydda Dad yn ei defnyddio, a’r cwbl byddai’n rhaid i Dad
2:57
wneud oedd pwyso frawddeg a fyddai’r peiriant yn ateb drosto fo.
3:02
Roedd meddwl am hyn yn dorcalonnus, ond o leia’, oedd yn galluogi cyfathrebu efo fo.
3:09
Ond yn fwy buan iawn yn y proses o ddod o hyd i beiriant wnaeth yn amlwg
3:16
nad oedd modd cael un oedd yn gweithio drwy gyfrwng y Gymraeg.
3:19
Oedd hyn yn ergyd mawr i ni. Roedden unrhyw un neb i yn union ond wedi siarad Cymraeg yn yr aelwyd erioed
3:29
i ddechrau cyfathrebu mewn iaith estron.
3:33
Roedd ei wyth o wyrion ar y pryd ddim yn gallu siarad Saesneg.
3:39
Felly roedd yn drist iawn. Oedd y salwch yn dwyn popeth oedd e arno fo yn raddol ac i ni ddwyn o oddi wrthon ni,
3:49
ac yn dwyn ein hiaith ni.
3:52
Beth yn brifo fwy na dim oedd nad y swyddogion oedd yn darparu’r adnodd yn deall be’ oedd y broblem nai malu o chwaith
4:01
ar yr effaith oedd hyn y gael ar Dad, ar Dad a’r gweddill ohonon ni.
4:08
Y fam wedi rhoi ei holl i sicrhau nad oedd Dad wedi cael unrhyw fath o gam i fyny’r pwynt yma,
4:14
ac roedd hi’n benderfynol o wneud siŵr bod modd cael adnodd oedd yn galluogi ni cyfathrebu trwy’r cyfrwng y Gymraeg.
4:23
Fuon ni’n frwydr am fisoedd. Oedd e’n ychwanegu gymaint o loes a blinder mewn cyfnod oedd eisoes mor anodd.
4:34
Llwyddon ni yn y diwedd sicrhau meddalwedd oedd yn Gymraeg,
4:38
ac er bod ni’n hynod falch roeddwn ni’n hefyd yn drist ac yn flin fod yn rhaid i ni gwffio am rywbeth fel fe fod ar gael.
4:48
Mae gannom i gyd yr hawl i siarad y famiaith yn enwedig ar ein gwely angau.
4:56
Dw i ddim yn disgwyl i bob meddyg, nyrs, gofalydd fynd allan a dysgu’r Gymraeg,
5:02
ond efallai mae’r peth pwysica’ ydych fod eich rili’n dallt ac yn ystyried ei fod yn hollbwysig i’r un sydd yn profi gwaeledd
5:12
a’r teulu a’r ffrindiau’n ehangach.
5:15
Allwn i gyfleu faint o wahaniaeth oedd e’n wneud i Dad pan oedd e’n clywed y Gymraeg.
5:22
Mi oeddem ni’n hynod ffodus fod y meddyg y teulu oedd yn dod i weld Dad yn wythnosol,
5:29
ac oedd e’n egluro’r broses diwedd bywyd iddo fo.
5:35
Oedd e wedi dysgu’r iaith ac er nad er yn gwbl rugl,
5:39
oedd e’n gallu cynnal sgwrs ac yn gwneud i dad yn llacio, ac yna fe fod yn troi yn Saesneg i egluro’r proses.
5:47
Allwn i ddim dweud wrthoch chi pa mor amhrisiadwy oedd hyn i Dad ac i ni na.
5:54
Plîs, os dych chi’n fyth yn dod ar draws y sefyllfa yma, byddwch yn sensitif,
6:00
hyd yn oed os dych chi ond yn gallu llwyddo dweud ond bach gair yn y Gymraeg mae o wir, wir yn werthfawr i unigolyn.
6:08
Mae fy Nhad farw 2019 wedi blynyddoedd o frwydro,
6:14
ond dyn ni’n trysori’r ffaith iddo fo wedi cael marw fel y Cymro fe oedd erioed.