0:08
Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid (DAR)– Edrych ymlaen
0:15
Mae Eleanor Roosevelt, y diplomydd a’r actifydd a oruchwyliodd
0:19
ddrafftio’r Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol,
0:22
yn cael ei dyfynnu fel a ganlyn:
0:25
Ymhle, wedi’r cyfan, y mae hawliau dynol yn dechrau?
0:29
Mewn mannau bach, yn nes at adref – mor agos ac mor fach
0:33
fel na ellir eu gweld ar yr un map o’r byd.
0:36
Eto nhw yw byd yr unigolyn.
0:39
Mae’r athroniaeth sydd wedi’i hymgorffori yn y datganiad hwn
0:43
wrth wraidd diwygiad i’r Ddeddf Galluedd Meddyliol, a fydd yn dod i rym yn fuan.
0:50
Mae’r diwygiad, a elwir y Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid, yn newid y ffocws
0:55
o amddifadu o ryddid – fel y bu’r achos hyd yn hyn – i amddiffyn rhyddid
1:01
Yn sgil cyfres o achosion cerrig milltir a amlygodd ddiffygion yn y Ddeddf Galluedd Meddyliol a’r DoLS,
1:07
mae’r Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid yn adeiladu ar egwyddor sylfaenol llesiant sydd wrth wraidd
1:14
Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 a Mesur Iechyd Meddwl (Cymru) 2010,
1:21
a osododd mewn deddfwriaeth mai diben craidd gofal a chymorth yw helpu pobl
1:26
i gyflawni’r canlyniadau sy’n bwysig iddynt yn eu bywyd.
1:33
Mae’r Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid yn ymwneud â sicrhau bod y sectorau gofal ac iechyd
1:38
wedi gwneud yr hyn y gallwn i amddiffyn rhyddid yr unigolyn a’i hawliau i fywyd teuluol.
1:47
Mae’r Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant, y Mesur Iechyd Meddwl a’r Ddeddf Galluedd Meddyliol
1:53
wedi adeiladu sylfaen gref ar gyfer y ffordd rydyn ni’n gweithio ym maes iechyd a gofal cymdeithasol.
2:00
Bydd y diogeliadau yn ein helpu i ddatblygu’r prosesau rydyn ni’n eu defnyddio eisoes.
2:06
Yn ychwanegol at yr egwyddor llesiant, mae wyth egwyddor arwyddocaol eraill yn cael eu plethu
2:12
trwy dapestri’r Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant a’r Mesur Iechyd Meddwl,
2:17
bob un ohonynt yn ein tywys ni i sicrhau ein bod yn cadw’r unigolyn yn ganolog
2:23
i unrhyw ymyrraeth, gan gynnwys unrhyw ymyrraeth a allai arwain at ei amddifadu o’i ryddid.
2:31
Dylem ymarfer gan ddefnyddio dull sy’n seiliedig ar gryfderau,
2:35
i sefydlu perthynas o ansawdd da gyda’r unigolyn sydd angen cymorth.
2:39
Dylem edrych yn y lle cyntaf ar y pethau y gall yr unigolyn eu gwneud,
2:43
yn hytrach na dim ond canolbwyntio ar ei anawsterau.
2:48
Dylem fod yn ymarfer fel hyn drwy’r amser, oherwydd bod hybu llesiant unigol -
2:53
edrych ar y pethau bychain sy’n meddwl y byd i’r unigolyn hwnnw
2:56
- yn ganolog i gymorth Gofal Cymdeithasol i Oedolion.
3:01
O dan y Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid, caiff y sectorau eu hatgoffa
3:06
o’r cychwyn o’r angen am ystyried galluedd meddyliol unigolyn i wneud penderfyniadau, a gweithio i
3:12
hybu rhyddid gan felly wneud y mwyaf o ddoniau, sgiliau a galluoedd yr unigolyn i’w alluogi
3:17
i arfer ei hawl i wneud penderfyniadau am ei fywyd ei hun.
3:25
Yn ystod cynllunio gofal a chymorth neu gynllunio gofal a thriniaeth, os bydd angen trefniadau
3:30
i alluogi gofal neu driniaeth yr unigolyn hwnnw a allai olygu amddifadu o ryddid, dylid ystyried hyn o dan y
3:38
Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid, dim ots ym mha leoliad y caiff y gofal neu’r driniaeth eu darparu.
3:46
Ta waeth beth yw’r rheswm dros y cysylltiad, dylai ein sgyrsiau gydag unigolion
3:51
fod yn gweithio tuag at helpu’r unigolyn i gael cymaint o lais a rheolaeth â phosibl.
3:56
Rhaid i ni ystyried gwerthoedd yr unigolyn, ei gredoau, beth sy’n bwysig iddo a pham:
4:02
yn aml, pethau sydd mor fach fel na ellir eu gweld ar yr un map o’r byd, i alluogi cyflawni hyn.
4:10
Mae’r Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid yn gosod dyletswydd ar y sectorau
4:14
i ymgynghori â’r unigolyn i ganfod ei ddymuniadau a’i deimladau, a dywed y ddyletswydd
4:20
yn glir fod yn rhaid i ni, cyn rhoi unrhyw drefniadau ar waith,
4:25
fod wedi mynd ati i annog a chefnogi’r unigolyn i gymryd rhan,
4:29
a chael ei farn fel rhan o’r broses lles pennaf, gan sicrhau mai dyma’r opsiwn lleiaf cyfyngol.
4:40
O dan y Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid, rhaid i’r Corff Cyfrifol – y bwrdd iechyd neu’r awdurdod lleol yn nodweddiadol –
4:47
sicrhau bod cefnogaeth mewn lle cyn unrhyw asesiadau cyn awdurdodi
4:52
ac y bydd Eiriolwr Galluedd Meddyliol Annibynnol (IMCA) yn darparu’r gefnogaeth hon os na fydd Person Priodol ar gael.
5:01
Fodd bynnag, os nodir bod gan yr unigolyn anhawster sylweddol o leiaf
5:06
ar yr adeg pan fydd asesiad o angen yn dechrau, rhaid i’r dull cefnogi hwn fod mewn lle yn barod.
5:12
Gall y gefnogaeth fod gan Berson Priodol, Eiriolwr Annibynnol neu Eiriolwr Galluedd Meddyliol Annibynnol,
5:19
er mwyn gwneud penderfyniadau er lles pennaf yr unigolyn.
5:24
Mae’r Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid yn pwysleisio ymhellach yr angen am fframwaith y gallwn ei ddefnyddio
5:31
i gydweithio drwyddi er mewn sicrhau bod yr unigolyn yn cymryd rhan cymaint â phosibl,
5:36
gan alluogi iddo gael cymaint o lais a rheolaeth â phosibl.
5:42
Mae tryloywder yn ymwneud â bod yn glir i’r unigolyn a’r bobl sy’n ei gynrychioli
5:47
pam mae penderfyniad yn cael ei wneud, pryd y gall fod angen amddifadu’r
5:51
unigolyn o’r pethau a all ymddangos yn fach yn aml ond sy’n meddwl y byd i’r unigolyn.
6:00
Mae’r Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid yn adeiladu amddiffyn rhyddid i’r prosesau gofal a chymorth a
6:05
chynllunio gofal a thriniaeth presennol. Bydd y sgyrsiau ynghylch amddifadu posibl o ryddid yn digwydd yn gynt;
6:13
ac, os ydym yn gweithio gan ddefnyddio dulliau sy’n seiliedig ar gryfderau,
6:17
gan geisio helpu’r unigolyn i gael cymaint o lais a rheolaeth â phosibl,
6:22
a sicrhau ei fod yn cymryd rhan gymaint â phosibl yn y trafodaethau a’r
6:26
prosesau gwneud penderfyniadau, dylai fod yn hawdd gwneud ein hymarfer yn dryloyw.
6:33
Mae’r Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant a’r Mesur Iechyd Meddwl
6:37
yn cydnabod y gall anghenion unigolyn effeithio
6:40
ar ei deulu a’i rwydweithiau cymorth hefyd.
6:44
O dan y Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid, oherwydd bydd effaith cynllun
6:47
gofal a chymorth neu gynllun gofal a thriniaeth ar ryddid yr unigolyn yn cael ei hystyried
6:53
cyn yr amddifadu, caiff yr ystyriaeth hon ei gwneud yng nghyd-destun yr egwyddor hon.
6:59
Felly, gall trafodaethau a’r posibilrwydd o gefnogaeth i’r bobl y mae’r
7:03
amddifadedd yn effeithio arnynt gael eu cynnal.
7:10
Mae bod yn gyfannol yn ymwneud â sicrhau bod penderfyniadau’n ystyried
7:14
holl amgylchiadau’r unigolyn, ei anghenion yng nghyd-destun ei sgiliau,
7:18
uchelgeisiau a blaenoriaethau, a chydnabod nad yw’n bosibl cefnogi’r
7:23
unigolyn ag anghenion, heb weld sut mae’r unigolyn yn ffitio
7:27
i’w rwydwaith cymdeithasol ehangach.
7:32
I sicrhau bod holl amgylchiadau’r unigolion yn cael eu hystyried,
7:35
mae’n ofyniad o dan y Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid i ymgynghori ag
7:40
eraill, er enghraifft unrhyw un sydd â diddordeb mewn lles yr unigolyn.
7:46
O dan y Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant a’r Mesur
7:50
Iechyd Meddwl, mae’n rhaid i unrhyw ymyrraeth fod o fudd i’r unigolyn dan
7:53
sylw – ac mae angen i’r ymyrraeth hyn fod yn briodol.
7:58
Lefel anghenion yr unigolyn fydd yn pennu beth sy’n briodol – ac, oherwydd
8:03
bod byd pob unigolyn yn wahanol – rhaid i’n hymateb fod yn briodol i hynny.
8:10
O dan y Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid, gellir defnyddio asesiadau y
8:14
penderfynwyd arnynt yn flaenorol, fel asesiadau a gofnodir mewn cynlluniau
8:18
gofal a chymorth a chynlluniau gofal a thriniaeth, y gallu i gydsynio i
8:23
drefniadau ac asesiad meddygol o anhwylder meddyliol, os ydynt yn
8:27
briodol o hyd. Mae hyn yn galluogi lefel briodol o ymyrraeth i fyd yr unigolyn.
8:35
Er bod mwy o hyblygrwydd o dan y DoLS o ran yr amserlen ar gyfer awdurdodi,
8:41
bydd y Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid yn cynnig mwy o hyblygrwydd sy’n
8:45
briodol i anghenion yr unigolyn ac ni fyddant yn gorfodi adnewyddiadau blynyddol.
8:52
Er enghraifft, i rywun â dementia cam terfynol, mae’n bosibl na fydd angen
8:56
adnewyddiad blynyddol oherwydd, yn ôl pob tebyg, ni fydd galluedd yr
9:00
unigolyn yn dychwelyd.
9:04
Fodd bynnag, mae cyfle’n bodoli i wneud cais am adolygiadau heb eu
9:08
hamserlennu, pe bai amgylchiadau unigolyn yn newid. Er hynny, gall
9:13
adolygiadau o’r Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid,
9:15
cynlluniau gofal a chymorth neu gynlluniau gofal a thriniaeth gael eu
9:20
cydamseru, felly’n lleihau biwrocratiaeth ddiangen.
9:25
Mae’r egwyddor cymesuredd yn sicrhau bod lefel y cymorth a ddarperir
9:29
yn cyd-fynd â lefel yr angen – a dim mwy. Dylem amddiffyn hawliau dynol –
9:34
sy’n dechrau mewn mannau bychain – ac ni ddylem fod yn
9:37
ymyrryd â’r rhain yn ddiangen.
9:41
Ar hyn o bryd, mae’r Asesiad Lles Pennaf ar gyfer awdurdod DoLs yn
9:46
mynd ati i sicrhau bod yr amddifadu yn ymateb cymesurol i’r tebygolrwydd y
9:51
bydd yr unigolyn yn dioddef niwed – gan ystyried difrifoldeb y niwed hwnnw
9:56
– a bod y lleoliad yn angenrheidiol i’w atal.
10:00
Mae’r Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid yn ystyried sut gallai cynllun gofal a
10:03
chymorth neu gynllun gofal a thriniaeth mewn unrhyw leoliad beryglu rhyddid
10:08
yr unigolyn, a bod yr amddifadu’n gymesur i’r lefel niwed canfyddedig a’i
10:12
heffaith ganlyniadol.
10:15
Mae’r Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant a’r Mesur
10:19
Iechyd Meddwl yn cydnabod na fydd cyswllt ag unigolyn ar adeg benodol o
10:23
reidrwydd yn rhoi darlun llawn o’i anghenion
10:28
Oherwydd bod disgwyliad o dan y Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid y bydd
10:31
y sectorau yn gweithio i amddiffyn rhyddid unigolyn, bydd mwy o sgôp i
10:36
sicrhau dealltwriaeth lawnach nid yn unig o’r hyn sy’n bwysig ar gyfer yr
10:40
unigolyn, ond yn bwysig iddo ei hunain a pham,
10:44
y pethau hynny sydd mor fach “na ellir eu gweld ar unrhyw fap o’r byd
10:48
... byd yr unigolyn.”
10:52
Mae’r Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid yn pwysleisio anghenraid y Ddeddf
10:56
Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant a’r Mesur Iechyd Meddwl i
11:00
sicrhau bod yr unigolyn yn ymwneud a chyfranogi’n llawn, gan sicrhau bod ei
11:05
lais yn cael ei glywed a’i fod – hyd eithaf ei allu – yn gwneud
11:10
penderfyniadau dros ei hun.
11:15
Yn yr un modd â’r DoLS, o dan y Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid, mae
11:19
dyletswydd benodol ar y Corff Cyfrifol i sicrhau bod cymorth mewn lle. Beth
11:24
sy’n wahanol o dan y Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid yw eu bod yn
11:28
cyflwyno’n benodol Ddyletswydd i Ymgynghori ac yn ystyried dymuniadau
11:33
a theimladau unigolyn.
11:37
Mae’r Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid yn cynnwys y cyfrifoldeb cyfreithiol i
11:41
amddiffyn rhyddid ac mae’n gosod dyletswydd ar Gyrff Cyfrifol i asesu ar
11:46
gyfer y posibilrwydd o amddifadu o ryddid ac awdurdodi hynny, mewn
11:51
unrhyw leoliad, yn hytrach nag awdurdodi ar ôl amddifadu o ryddid.
12:00
Gan adeiladu ar lwyddiannau’r DGM, DoLS ac egwyddorion y
12:05
Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant a’r Mesur Iechyd Meddwl,
12:09
gellir ystyried bod y Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid yn cydnabod y
12:14
gwirionedd sydd wrth wraidd datganiad Eleanor Roosevelt ynghylch tarddiad hawliau dynol.
12:19
Ymhle, wedi’r cyfan, y mae hawliau dynol yn dechrau?
12:25
Mewn mannau bach, yn nes at adref – mor agos ac mor fach fel na ellir eu gweld ar yr un map o'r byd.
12:32
Eto nhw yw byd yr unigolyn.
12:36
I baratoi ar gyfer Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid, mae angen i
12:40
ni gymryd perchenogaeth i sicrhau bod yr hawliau sy’n cael eu rhoi gan y
12:44
Ddeddf Galluedd Meddyliol a’r dyletswyddau i asesu, cynllunio ac
12:48
adolygu gofal, cymorth a thriniaeth sydd wedi’u cynnwys yn y Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol
12:54
a Llesiant a’r Mesur Iechyd Meddwl, bellach yn cael eu gwireddu, gan
12:58
ddefnyddio cyfoeth presennol y gweithlu o sgiliau, gwybodaeth a
13:03
phrofiad, trwy baratoi ar gyfer newid i weithdrefnau a bod yn barod am newid
13:08
i system sy’n ceisio gwreiddio ethos ymrymusol y Ddeddf Galluedd Meddyliol.
13:17
Mae mwy o adnoddau a chymorth am y Diogeliadau Amddiffyn Rhyddid ar
13:20
gael ar wefan SCIE, scie.org.uk/lps a gwefan Gofal Cymdeithasol Cymru, gofalcymdeithasol.cymru