4. Cyflawni: darparu dysgu a datblygu mewn gofal dementia

Gellir wynebu heriau wrth ddarparu cyfleoedd dysgu a datblygu mewn gofal dementia am fod pobl sy’n byw gyda dementia yn rhai:

• sydd ag anghenion amrywiol
• sydd ag anghenion cymorth sydd yn aml yn newid dros amser
• sydd yn aml ag angen cael cymorth gan wahanol wasanaethau iechyd a chymdeithasol a chymunedol yr un pryd.

Yn aml, bydd pobl sy’n byw gyda dementia yn rhai sydd ag anghenion eraill o ran llesiant ac anghenion iechyd a chymdeithasol. Felly mae’n bwysig bod arweinwyr lleol yn cydweithio.

Gellir wynebu anawsterau wrth ddarparu dysgu a datblygu mewn gofal sy’n canolbwyntio ar yr unigolyn.

Mae hyn yn ymwneud yn llai â gwybodaeth ac yn fwy â gwerthoedd a phrofiad – byddwn yn tybio weithiau fod gan staff well dealltwriaeth o ofal sy’n canolbwyntio ar yr unigolyn nag sydd ganddynt mewn gwirionedd.

Wynebir heriau hefyd wrth ddarparu gofal sy’n canolbwyntio ar yr unigolyn mewn amgylcheddau gwaith prysur.

Mae’r dull lleol o ddysgu a datblygu yn cael ei gydgynhyrchu â phobl sydd â dementia, teuluoedd, a staff. Caiff ei gydgysylltu rhwng partneriaid drwy gynlluniau dysgu a datblygu rhanbarthol a strwythurau partneriaeth.

Mae cynlluniau dysgu a datblygu yn ymarferol a chyraeddadwy. Maent

• wedi’u seilio ar wrando ar beth mae staff a phobl leol am ei gael
• yn cynnig amrywiaeth o gyfleoedd dysgu a datblygu a nifer o sianeli i staff ac eraill gael cymryd rhan.

Mae dysgu a datblygu yn ymwneud â gwerthoedd, agweddau meddwl, cyfathrebu ac ymddygiad timau. Mae hyn yn galw am ddull o ddysgu a datblygu drwy brofiad, yn ogystal â bod yn onest ac agored am ein rhagfarnau ein hunain.

Mae ffocws ar ofal sy’n canolbwyntio ar yr unigolyn. Dyma’r peth pwysicaf y gallwn ei wneud i gael yr effaith fwyaf ar lesiant pobl sydd â dementia am ei fod yn gallu newid y profiad o ofal a’r diwylliant gofal. Ond mae’n galw am ddull ‘system gyfan’ lle:

• mae dylanwadwyr yn siapio’r weledigaeth ac yn hyrwyddo partneriaethau ar draws y ‘system gyfan’ o ofal a chymorth
• mae dylanwadwyr yn cael eu hyfforddi, yn cael eu cefnogi ac yn cefnogi eraill
• mae gan ddylanwadwyr yr offer a’r adnoddau sydd eu hangen i gynorthwyo dysgwyr
• mae darparwyr gofal a chymorth lleol yn gwybod bod pobl sydd â dementia a’u teuluoedd yn defnyddio nifer o wasanaethau, ar yr un pryd yn aml, felly maent yn cydweithio
• mae digon o weithgareddau dysgu a datblygu yn digwydd yn y lleoedd iawn a chyda’r bobl iawn er mwyn cyrraedd trobwynt a fydd yn newid y diwylliant a phrofiadau pobl sydd â dementia a’u teuluoedd
• mae staff yn cael yr amser a’r lle sydd eu hangen arnynt i ddatblygu agweddau cadarnhaol at ddementia, ac i ddysgu, tyfu a myfyrio
• mae modelau seiliedig ar dystiolaeth yn cael eu defnyddio i gynnwys pobl â dementia a’u teuluoedd
• mae pob unigolyn sy’n byw gyda dementia yn cael ei weld yn unigryw, â’i hunaniaeth, ei hanes a’i normau cymdeithasol diwylliannol ei hun, yn hytrach na’i weld o safbwynt dementia
• mae profiadau teuluoedd a gofalwyr yn cael eu cynnwys mewn ffordd gyfannol.

Mae lleoliadau i fyfyrwyr nyrsio mewn cartrefi gofal yn werthfawr. Mae lleoliadau yn ffordd effeithiol i fyfyrwyr ddeall beth yw ystyr byw gyda dementia a gofalu am bobl â dementia mewn ffordd sy’n canolbwyntio ar yr unigolyn.

Mae’n bwysig bod cynnwys y gweithgareddau ar gyfer dysgu a datblygu mewn gofal sy’n canolbwyntio ar yr unigolyn yn cael ei seilio ar ddealltwriaeth o lwybr dementia unigryw yr unigolyn. Dylai ganolbwyntio ar y canlynol:

• deall arwyddion cynnar dementia
• darparu cymorth ‘gwrando gweithredol’ mewn ffordd sensitif ac ystyriol
• hyrwyddo urddas, parch ac annibyniaeth
• holi am brofiadau’r unigolyn a’u deall, yn cynnwys pethau sy’n bwysig iddo neu’n achosi pryder iddo
• darparu cyngor a chymorth i gael at wasanaethau ataliol, cymunedol ac arbenigol
• cael digon o amser i wrando a gofalu.

Prif nodweddion rhaglenni dysgu a datblygu effeithiol

Mae ymchwil yn dangos yr effaith o hyfforddiant ac addysg ar sgiliau a hyder staff wrth gynorthwyo pobl sydd â dementia (Surr et al, 2017).

Roedd astudiaeth yn Lloegr a gomisiynwyd ar ran Health Education England yn 2018 dan yr enw What Works? wedi edrych ar beth sy’n gweithio mewn addysg a hyfforddiant dementia. Yr astudiaeth hon:

• yw’r gwerthusiad mwyaf cynhwysfawr a gafwyd hyd yn hyn yn y DU o ddysgu a datblygu mewn gofal dementia
• arweiniodd at nifer o weithiau academaidd, yn cynnwys Surr a Gates, 2017; Surr et al, 2017; Surr et al 2020a; Sass et al, 2019; Smith et al 2019; Surr et al 2019; Surr 2020b
• edrychodd ar nodweddion y sesiynau hyfforddi mwyaf effeithiol ar gyfer gofal dementia.

Dyma’r canfyddiadau:

Cynnwys:

• sydd wedi’i deilwra fel ei fod yn ymarferol ac yn berthnasol i rôl, profiad ac ymarfer y dysgwyr
• sy’n cynnwys offer a dulliau penodol ar gyfer darparu gofal

• sy’n cyfleu’r profiad o fyw gyda dementia drwy fideo, efelychu neu gynnwys pobl sydd â dementia yn yr hyfforddiant.

Hyd:

• o fwy na hanner diwrnod ar gyfer pob testun, os oes modd. Mae rhaglenni hirach a mwy manwl (un neu ddau ddiwrnod) yn fwy tebygol o greu canlyniadau cadarnhaol

• os yw rhaglen yn cynnwys nifer o sesiynau, dylai pob sesiwn fod o leiaf ddwy awr o hyd.

Darparu:

• drwy ddysgu wyneb yn wyneb mewn grŵp bach neu fawr (un ai ar ei ben ei hun neu ochr yn ochr â dull dysgu arall) ac osgoi dulliau addysgu didactig

• drwy gynnwys gweithgareddau a chyfleoedd dysgu rhyngweithiol ar gyfer trafod a rhyngweithio gan ddysgwyr, yn defnyddio achosion enghreifftiol neu senarios seiliedig ar fideo, neu’n tynnu ar enghreifftiau o ymarfer y dysgwyr
• drwy ddefnyddio amrywiaeth o ddulliau dysgu, er mwyn peidio â dibynnu’n ormodol ar un dull, fel llyfrynnau neu e-ddysgu

• gan hwylusydd gwybodus, medrus a phrofiadol sydd hefyd yn glinigydd neu ymarferydd profiadol ac sy’n gallu darparu’r hyfforddiant mewn ffordd hyblyg.

Cyd-destun

Dylech sicrhau:

• cyd-destun sefydliadol a diwylliant dysgu sy’n gefnogol, ynghyd ag arweinyddiaeth gadarn, ymroddedig ar ymarfer a hyfforddiant dementia
• eich bod yn defnyddio man hyfforddi pwrpasol

• bod yr amgylchedd ffisegol yn briodol i ddarparu gofal dementia da.

• Hyfforddiant Dementia Un mewn Miliwn. Mae’r adnodd hwn ar gael yn Gymraeg a Saesneg. Mae wedi’i seilio ar gymwyseddau’r Fframwaith Gwaith Da ac mae’n cynnwys canllaw fideo, sleidiau hyfforddi, taflenni a thempledi gwerthuso.

• Eiliadau hudol mewn gwasanaethau gofal dementia: Dulliau dysgu a datblygu yn seiliedig ar adrodd storïau.
  
  Mae’r adnodd hwn yn dangos sut i sylwi ar y pethau bach sy’n gwneud gwahaniaeth mawr mewn gofal, a sut i ddefnyddio hyn fel gweithgarwch dysgu.
  
  
• Pecyn sleidiau hyfforddiant dementia tîm rhanbarthol Caerdydd a’r Fro. Mae’r tîm yn cynnig gweithgareddau dysgu a datblygu ar y lefelau gwybodus, medrus a dylanwadu.
  
  Cynigir yr hyfforddiant lefel wybodus ar-lein ac mae hwn ar lefel ychydig yn uwch na hyfforddiant Ffrindiau Dementia. Mae’r tîm hefyd yn cynnig cwrs wyneb yn wyneb tri-diwrnod ar y lefel fedrus ac yn hyfforddi dylanwadwyr i gadw golwg ar ymarfer.
  
  Fel arfer, bydd yn defnyddio fideos, lluniau a storïau ar gyfer hyfforddi. Mae’r adnodd yma ar gael yn Saesneg yn unig.
  
  
• Templedi cais am hyfforddiant rhanbarth Caerdydd a Bro Morgannwg.
  
  
• Caerdydd a Bro Morgannwg: Dogfen Offer Hyfforddi. Mae’r adnodd yma ar gael yn Saesneg yn unig.
  
  
• Cwrs Datblygu Arfer a Gyfoethogir gan Dystiolaeth (DEEP) Prifysgol Abertawe. Nod y cyfle datblygu hwn i ddylanwadwyr yw hyrwyddo rôl dylanwadwyr.
  
  Mae’n rhaglen 30 awr o hyd sy’n para 10 wythnos, ac mae’n darparu ffyrdd ymarferol i gasglu gwybodaeth a helpu pobl sydd â diddordeb i ddod ynghyd i feddwl a chynllunio sut i wella’r dysgu a datblygu ar gyfer gofal dementia.
  
  Bydd yn eich helpu i ddatblygu dull o weithredu sy’n cynnwys pobl, sy’n ystyrlon ac yn effeithiol.

• Mae’r rhaglen hon yn darparu astudiaethau achos buddiol y gellid eu cynnwys mewn rhaglenni dysgu a datblygu lleol ar gyfer gofal dementia. Mae’r adnodd yma ar gael yn Saesneg yn unig.
  
• Mae Pocket Medic wedi datblygu cyfres o glipiau fideo a hyfforddi, sy'n dangos enghreifftiau o rhywun gyda dementia yn dŷ ei hun.

• Re-live (gan Karin Diamond): Diwrnod profiad dementia. Diwrnod o brofiadau o safbwynt rhywun sy’n byw gyda dementia. Mae’n ddefnyddiol iawn i ddylanwadwyr. Mae’r adnodd yma ar gael yn Saesneg yn unig.
  
  Mae hwn yn gynllun dysgu a datblygu sy’n cael ei gefnogi gan bartneriaid ac mae tîm dysgu a datblygu wedi’i ariannu ar ei gyfer sy’n cydweithio â phartneriaid. Mae’r tîm wedi rhoi fframwaith dysgu a datblygu ar waith sy’n seiliedig ar y tri grŵp o bobl a ddynodwyd yn y Fframwaith Gwaith Da: gwybodus, medrus a dylanwadwyr. Mae’r adnodd yma ar gael yn Saesneg yn unig.

Ewch i'r adran nesaf: 5. Gwerthuso effaith.