Gwobr Gofalu trwy'r Gymraeg 2024

Mae’r wobr Gofalu trwy’r Gymraeg yn wobr flynyddol sy’n gydnabod, dathlu a rhannu gwaith y rhai sydd wedi gwneud gwahaniaeth go iawn i fywydau pobl trwy ddarparu gofal a chymorth trwy gyfrwng y Gymraeg.

Mae’r wobr yn cydnabod gwaith pobl sy’n gweithio ym maes gofal cymdeithasol a gofal plant, chwarae a’r blynyddoedd cynnar yn y sector cyhoeddus, preifat, gwirfoddol a chydweithredol yng Nghymru.

Cafodd seremoni wobrwyo'r wobr Gofalu trwy'r Gymraeg ei gynnal yn Eisteddfod Genedlaethol Rhondda Cynon Taf ar 6 Awst 2024.

Dewiswyd pum gweithiwr o bob rhan o’r sectorau gofal cymdeithasol a gofal plant, chwarae a blynyddoedd cynnar i gyrraedd rownd derfynol y wobr Gofalu trwy'r Gymraeg.

Enillydd:

Elain Fflur Morris, Uwch Weithiwr Gofal, Cartref Bryn yr Eglwys yng Nghonwy

Cafodd Elain ei henwebu gan Meryl Welsby, Rheolwr Nyrsio Cofrestredig Cartref Bryn yr Eglwys.

Mae saith deg pump y cant o drigolion Cartref Bryn yr Eglwys yn siaradwyr Cymraeg iaith gyntaf. Gyda chymorth Elain, mae’r preswylwyr hyn yn gallu byw drwy gyfrwng y Gymraeg.

Mae Elain yn aml yn gweithredu fel cyfieithydd i weithwyr gofal iechyd a phreswylwyr a’u teuluoedd. Dywedodd Meryl: “Mae’r preswylwyr a’u teuluoedd yn teimlo eu bod yn cael eu gwerthfawrogi gyda sgiliau cyfieithu Elain a’r darpariaethau sy’n cael eu gwneud gan y cartref gofal i ddarparu ar gyfer pobl yn eu dewis iaith.”

Mae Elain yn cynnig gweithgareddau hamdden Cymraeg dyddiol i’r trigolion. Mae’r rhain wedi bod yn boblogaidd iawn ac wedi cynnwys cwisiau, peintio, ymarferion cadair a hel atgofion – pob un yn ffyrdd effeithiol o leihau unigrwydd a gorbryder. Mae hel atgofion a chael gafael arnyn nhw yn aml yn llawer haws yn iaith gyntaf y preswylydd.

Mae Elain hefyd yn gwneud yn siŵr bod trigolion yn cael profiad o ddiwylliant Cymraeg yng Nghartref Bryn yr Eglwys. Er enghraifft, mae’n cynnig gwasanaeth capel Sul Cymraeg i’r trigolion ac mae bob amser yn sicrhau bod yr Eisteddfod Genedlaethol ac Eisteddfod yr Urdd ar gael i breswylwyr eu gwylio ar y teledu neu wrando arnyn nhw ar y radio.

Mae modd gweld effaith Elain yn y cardiau diolch niferus sy’n ei henwi, a’r ymweliadau gan bobl sydd heb gysylltiad â’r cartref gofal mwyach.

Mae gweithwyr newydd yng Nghartref Bryn yr Eglwys yn aml yn cael eu dylanwadu gan Elain. Mae pwysigrwydd defnyddio’r Gymraeg yn rhan fawr o’r broses gynefino y mae Elain yn ei harwain. Mae llawer o aelodau staff newydd wedi dechrau dysgu Cymraeg, gan gynnwys llawer sydd eisoes yn siarad Saesneg fel ail iaith.

Y rhai a gyrhaeddodd y rownd derfynol a derbyn cymeradwyaeth uchel:

Abbie Edwards, Rheolwr Cofrestredig, Haulfryn Care Limited yn Sir y Fflint

Cafodd Abbie ei henwebu gan Clare Roberts, aelod o’i thîm yn Haulfryn Care Limited, cartref gofal i bobl sy’n byw gyda dementia.

Dywedodd Clare fod Abbie “yn sicrhau bod y Gymraeg yn fyw ac yn ffynnu yn Haulfryn” drwy ei gwneud yn rhan fawr o fywyd bob dydd y staff a’r preswylwyr. Mae hyn yn amrywio o ddewisiadau bwydlen Cymraeg i sgyrsiau pwysig yn newis iaith preswylydd.

Mae’r newidiadau hyn yn helpu i leddfu pryder preswylwyr newydd a sicrhau eu bod yn ymgartrefu yn y cartref gofal yn gynt. Dywedodd aelod o deulu un preswylydd: “Fe wnaeth Mam setlo bron ar unwaith, a does dim amheuaeth yn fy meddwl i mai’r rheswm dros hyn oedd bod Abbie yn sicrhau bod y Gymraeg yn cael ei defnyddio i’w chefnogi.”

Diolch i Abbie, mae staff yn Haulfryn bellach yn cwblhau cwrs rhagarweiniol yn y Gymraeg fel rhan o’u proses gynefino, gan roi’r hyder iddyn nhw roi cynnig arni. Dywedodd un preswylydd: “Mae gallu siarad Cymraeg â phobl yn fy ngwneud i’n hapus ... rydw i’n gwybod bod yr holl ferched yn ymdrechu’n galed, mae ganddyn nhw eiriadur ac maen nhw’n edrych arno.”

Nid dim ond annog ei thîm i ddysgu Cymraeg ar eu pen eu hunain y mae Abbie. Mae hi wedi cael y preswylwyr i helpu’r tîm drwy “ddefnyddio eu gwybodaeth a’u harbenigedd”.

Mae defnyddio’r Gymraeg yn rhan o ddiwylliant Haulfryn, ac mae ei effaith ar y bobl sy’n cael cymorth yno yn amlwg. Dywedodd un preswylydd: “Mae Abbie yn gwneud i mi deimlo’n gartrefol. Mae gallu siarad Cymraeg ... yn gwneud i mi deimlo’n gartrefol”.

Leone Williams, Gweithiwr gofal cymdeithasol, Canolfan Adnoddau Cae Glas yn Rhondda Cynon Taf

Cafodd Leone ei henwebu gan Dawn Moulden, Prif Swyddog Sicrhau Ansawdd Mewnol yng Ngwasanaeth Datblygu’r Gweithlu Gofal Cymdeithasol Cwm Taf.

Mae Leone yn gweithio gyda phreswylwyr sy’n byw gyda dementia yng nghanolfan adnoddau Cae Glas. Mae’n darparu cymorth yn y Gymraeg, gan gynnwys cyfieithu sgyrsiau rhwng staff a phreswylwyr ac adolygu cynlluniau gofal personol.

Dywedodd Dawn fod defnydd Leone o’r Gymraeg wedi “lleihau unigrwydd, meithrin perthnasoedd cadarnhaol ... [a] grymuso llais ac ymdeimlad o reolaeth [preswylwyr].”

Drwy weithio gyda phreswylwyr i ysgrifennu eu cynlluniau gofal yn eu dewis iaith, mae Leone yn helpu i hyrwyddo canlyniadau cadarnhaol. Mae’r preswylydd yn cael ei gynnwys ym mhob cam o’i ofal.

Dywedodd Dawn: “Mae Leone yn cael sgyrsiau ystyrlon gyda phreswylwyr i wella eu cyfathrebu a chynnal a gwerthfawrogi eu hanghenion diwylliannol.” Mae defnyddio’r Gymraeg yn rhan fawr o lesiant preswylwyr.

Dywedodd un preswylydd: “Roedd yn bwysig fel plentyn siarad Cymraeg. Mae mor braf cael siarad Cymraeg gyda Leone.”

Mae Leone yn deall pwysigrwydd cyfathrebu â phobl sy’n byw gyda dementia yn eu hiaith gyntaf. Mae’n croesawu trigolion newydd yn y Gymraeg, sy’n eu helpu i bontio. Mae hyn yn creu amgylchedd cynhwysol yng Nghanolfan Adnoddau Cae Glas.

Mae Leone hefyd yn mentora ei chydweithwyr yn eu defnydd o Gymraeg ysgrifenedig a llafar. Mae’r wybodaeth y gall preswylwyr gyfathrebu â’u gofalwyr yn Gymraeg wedi bod yn galonogol i’w teuluoedd.

Mae Leone hefyd wedi cefnogi gwaith aml-asiantaethol, gan helpu preswylwyr i gyfathrebu â’u meddyg teulu neu nyrs ardal. Mae hyn yn helpu i gadw pethau’n gyson ac yn hawdd i breswylwyr eu deall, ac yn sicrhau bod eu lles wrth galon eu gofal.

Myfanwy Harman, Arweinydd, Cylch Meithrin y Gurnos ym Merthyr Tudful

Cafodd Myfanwy ei henwebu gan Heulwen Carter, ysgrifennydd yr ysgol yn Ysgol Santes Tudful.

Ers agor Cylch Meithrin y Gurnos ym mis Ionawr 2023, mae Myfanwy wedi gweithio’n ddiflino i “adeiladu cysylltiadau cryf ac ymddiriedaeth yn y gymuned” ac ehangu’r lleoliad cyfrwng Cymraeg o un i 21 o blant.

Mae Myfanwy wedi grymuso rhieni i ddefnyddio mwy o Gymraeg drwy gynnig sesiynau teulu. Meddai Heulwen: “Er gwaethaf gwrthwynebiad cychwynnol i’r Gymraeg, mae Myfanwy wedi llwyddo i feithrin amgylchedd cefnogol i ofal Cymraeg.”

Mae hi’n tynnu’r pwysau oddi ar ddefnyddio Cymraeg perffaith, gan helpu rhieni i sylweddoli nad oes angen iddyn nhw fod yn rhugl i anfon eu plant i ysgolion cyfrwng Cymraeg. Bydd saith o’r wyth o blant sy’n gadael Cylch Meithrin y Gurnos eleni yn mynd i addysg cyfrwng Cymraeg.

Mae Myfanwy wedi cydweithio â Chanolfan Soar i helpu i gynnwys y Gymraeg ym mywyd y gymuned, gan gynnal digwyddiadau lle mae croeso i siaradwyr o bob gallu.

Mae Myfanwy yn annog y staff i wella eu Cymraeg. Mae rhai yn defnyddio’r Gymraeg bob dydd ar ôl peidio â siarad yr iaith ers gadael yr ysgol. Mae Myfanwy yn annog staff i fynychu cyrsiau Camau i wella eu hyder. Dywedodd un aelod o staff: “Heb gefnogaeth Myf, fyddwn i ddim yn defnyddio’r Gymraeg rydw i’n ei defnyddio heddiw. Mae tecstio Myf yn Gymraeg a mynychu cwrs Camau wedi rhoi hwb mawr i fy hyder.”

Mae dylanwad Myfanwy yn ymestyn o Gylch Meithrin y Gurnos i’r gymuned. Dywedodd un rhiant: “Diolch o galon am bopeth. Mae fy merch wedi dod ymlaen mor dda ac mae hi hyd yn oed wedi dysgu rhai geiriau a chaneuon Cymraeg i mi.”

Mae’r gweithredoedd hyn yn golygu bod “ymrwymiad Myfanwy wedi gwneud gwahaniaeth parhaol yn y gymuned”.

Sian Jones, Rheolwr Busnes, Cartref Preswyl Dewi Sant yn Sir Ddinbych

Cafodd Sian ei henwebu gan Ruth Parry a David Waltho, sy’n gyfarwyddwyr yng Nghartref Preswyl Dewi Sant.

Dywedodd David “Mae Sian yn cydnabod pwysigrwydd y Gymraeg wrth ddarparu gofal” ac mae wedi cymryd camau i sicrhau ei bod yn cael ei defnyddio yn y cartref gofal gymaint â phosib.

Er mwyn helpu Sian i wneud hyn, fe wnaeth hi gynnal ddadansoddiad o sgiliau iaith Gymraeg y staff a nodi’r holl breswylwyr ac ymwelwyr Cymraeg eu hiaith. Mae hyn wedi helpu i sicrhau bod pawb yn cael gofal a chymorth yn eu dewis iaith.

Mae Sian yn darparu adnoddau i staff i’w helpu i ddysgu rhywfaint o Gymraeg. Mae hyn wedi cynnwys gosod byrddau o amgylch y cartref gydag ymadroddion defnyddiol a ffeithiau diddorol am Gymru a’r Gymraeg. Mae Sian hefyd wedi annog staff i gwblhau ein cwrs ymwybyddiaeth o’r Gymraeg. Mae hyn wedi cael effaith fawr ar hyder staff i ddefnyddio’r Gymraeg.

Mae Sian hefyd wedi ailgynllunio logo a phen llythyr Cartref Preswyl Dewi Sant fel eu bod yn ddwyieithog. Mae hi wedi gwneud llawer o waith i ddarparu gwefan ddwyieithog, gan wneud y Gymraeg yn rhan weladwy a chanolog o ddiwylliant Cartref Preswyl Dewi Sant.

Yn ddiweddar, bu Sian yn gweithio gyda Chomisiynydd y Gymraeg i lunio adroddiad a chynllun gweithredu i nodi meysydd i’w gwella. Dywedodd Ruth fod hyn yn sicrhau y bydd “gwasanaethau gofal a chymorth Cymraeg yn fwy hygyrch i’n preswylwyr, ein staff a’n hymwelwyr nawr ac yn y dyfodol”.